Jerzy Plutowicz, poeta znakomity, którego twórczość uważnie śledzę od samych jej początków, napisał w moim mniemaniu książkę arcyważną, poświęconą Wielkiemu Modernizmowi, czyli tej epoce w dziejach zachodniej kultury, także polskiej - "czasobraniu" zatem, które jego zdaniem rozciągnęło się gdzieś pomiędzy 1860 a 1970 rokiem. Paradoksalny zamysł tej książki wynika stąd, że jej instrumentarium (analityczne, poznawcze) - więcej nawet: jej epistemologia, metafizyka, zmysł moralny - pochodzi jakby spoza tak wyróżnionego chronologicznego obszaru, niosąc w sobie przede wszystkim świadomość na swój sposób "romantyczną", jak też doświadczenie, cokolwiek by to miało oznaczać, "ponowoczesne": czy "postmodernistyczne" (wbrew namiętnym filipinkom autora przeciw dyktatowi tych formacji należy się zawsze do swego czasu). Powrót do Wielkiego Modernizmu, do jego stanu ducha i jego nieodpartego dziedzictwa, dokonuje się zatem w książce Jerzego Plutowicza z użyciem narzędzi przynależnych do terenów - aby trzymać się już lokalizacji czasowej, aby pozostawić w głębi temporalnego porządku - ściśle do tej epoki przyległych, stanowiących dla tak wyróżnionej formacji (w przypadku romantyzmu)"ramy modalne" i (w przypadku ponowoczesności) jej zarazem wytwór oraz pole krytycznego oglądu. Książka Jerzego Plutowicza - to znowu jej ważny paradoks - dowodzi jednak niezbicie, że owa interpretacyjna modestia "starego pisarza", że sceptyczna i niepewna swego wrażliwość, że niearbitralna prywatność myślenia i mówienia potrafi zrodzić ostatecznie, nie lękam się podobnego sądu, rozlegała opowieść, "wielką narrację", jakoś w sumie potrafiącą scalić i zobrazować literacki i nie tylko literacki (bo filozoficzny także, bo w ogóle intelektualny i artystyczny) dorobek lat 18620-1970. Mamy tutaj zatem wielką panoramę idei, ogromny korowód nazwisk, dzieł, poglądów, odwołań, aluzji, parafraz, cytatów, najeżony niebywałą wprost erudycją palimpsest rozmaitych tekstów oraz sensów zachodniej cywilizacji. Ten idealny manifest Jerzego Plutowicza, nie lękający się nieraz retoryki drastycznej i namiętnej, napisany przeciw "duchowi czasu, który się właśnie rozprzęga" (by użyć metafor Lyotarda), lecz z użyciem zarazem - jak pisałem - pewnych jego form interpretacyjnych czy narzędzi, jeszcze oczywiście żywiołowej tęsknoty. Jest marzeniem o dalekim - lecz wcale jednak nieutraconym - raju modernistycznej kultury, gdy: "Literatura objawiła się jako wola przetrwania, zapisana w trwałym nośniku, w książce. W księgach zarówno Joyce'a jak i Prousta, Musila, Kafki, Yeatsa, Becketta, Benna, Mandelsztama chociażby - u nas Gombrowicza, Witkacego, Schulza, Gomolickiego". Książka Plutowicza powstawała oczywiście w żarliwym, codziennym sporze z zakusami naszego czasu w zmaganiu z jego różnymi niepięknymi epifaniami i niepięknymi barwami. Nie zawsze i nie we wszystkim się przy tym zgadzam z autorem (tym lepiej). Ale suma sumarum jest to lektura fascynująca i istotna - właśnie dlatego, że nie przystaje do timbre'u epoki, do jej skomplikowanych mód i wytartych, obiegowych idiomów. Zbigniew Mikołejko Profesor i Kierownik Zakładu Badań nad Religią w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN.